In de tweede periode, nog in het koloniale tijdperk, werd gestart met de ontginning en de raffinage van de aanwezige bauxietreserves. Rond 1900 vormden ook goud en balata belangrijke bronnen van inkomsten voor de staat1; anders dan bij de bauxietindustrie vielen deze inkomstenbronnen gedurende eerste wereldoorlog weer grotendeels weg. In 1941 was Suriname de grootste bauxietproducent ter wereld2. De bijdrage van onze bauxiet aan de aluminium industrie en in het bijzonder de vliegtuigenbouw in de tweede wereldoorlog is veel geroemd. De inkomsten en het aantal arbeidsplaatsen in deze sector zorgden voor de zo clichématige omschrijving van bauxiet als de kurk waarop onze economie dreef. Surinaamse visionairs benoemden toen al met enige regelmaat de wenselijkheid tot diversificatie van de economie. Andere inkomsten in de jaren vijftig en zestig waren afkomstig van de export van agrarische producten en hout. successen met de teelt van nieuwe rijstrassen en hoge exportvolumes vertaalden zich in die perioden niet in een verduurzaming van de aanpak en het borgen van die productiestructuren. De rol van sterk gepolitiseerde subsidies in de uitholling van productiestructuren in de rijstteelt vraagt om gedegen onderzoek.
In de derde periode vanaf de jaren tachtig is met de opkomst van onze eigen olie industrie, toen nog op zeer bescheiden schaal, de focus langzaam verschoven van de bauxietsector naar eerst olie en daarna goud. Multinationals actief in de bauxietindustrie toonden weinig animo voor grote herinvesteringen in deze sector. Terugkijkend op die periode ontkomt menigeen niet aan de indruk dat het onderhandelingsvermogen van achtereenvolgende regeringen mede een rol speelde bij het vertrek van de multinationals in de bauxietsector. Met de explosief stijgende goudprijzen in de afgelopen jaren heeft de goudsector zich versneld opnieuw ontwikkeld. Twee multinationals waar de staat een minderheidsbelang in heeft, verplaatsen jaarlijks vele tonnen erts op zoek naar het edelmetaal. Bedrijven met voornamelijk Surinaams kapitaal opereren in het middensegment en kleinbedrijf en bieden aan enkele duizenden emplooi; niet zelden buiten het zicht van de overheid als het gaat om de kleinschalige goudmijnbouw. Pogingen tot structurering en regulering van de kleinschalige mijnbouw activiteiten hebben vooralsnog niet het gewenste effect. De signalen van schade aan mens en het milieu als gevolg van het ongecontroleerd kwik gebruik in de kleinschalige mijnbouw vragen echter dringend om aandacht. Suriname kan zich de negatieve effecten van kwikvergiftiging op haar relatief kleine actieve beroepsbevolking en het milieu niet permitteren. In dorpsverband levende gemeenschappen zijn afhankelijk van rivieren en kreken die vervuild dreigen te raken door ongecontroleerd kwikgebruik.
Diversificatie van de Surinaamse economie is in recente jaren een steeds vaker terug kerend onderwerp. De meest voor de hand liggende redenen zijn de afhankelijkheid van buitenlands kapitaal bij exploratie en exploitatie en de niet regenereerbaarheid van die hulpbronnen. Door een focus op vondsten van mineralen en de bereidheid van investeerders deze te willen ontginnen, blijven vele andere kansen onbenut. Opmaken wat er is en niet investeren in de ontwikkeling van andere sectoren legt een tijdbom onder de komende generaties. Aan onbenutte potentie in alternatieve sectoren verdien je niets. De uitlatingen over de potentie van Suriname blijken, als daarop wordt doorgevraagd, voornamelijk gerelateerd aan de aanwezigheid van minerale grondstoffen, de bosbedekkingsgraad, grote watervoorraden en de strategische ligging. De potentie welke ook schuilt in onze kleurrijke cultuur en diversiteit is veel geroemd maar nog onvoldoende omgezet in een sterkere positionering van Suriname. De creativiteit en gedrevenheid van onze menselijke hulpbronnen blijken keer op keer wanneer wij door crisis gedreven, wel bergen kunnen verzetten. Ook die creativiteit en onderlinge verbondenheid (in tijden van crisis) lijken wij echter nog niet te kunnen verduurzamen en institutionaliseren.
Elk tijdvak kent zijn eigen onbeperkte mogelijkheden. Door energie te verspillen aan het vasthouden van missers van het verleden vergroten wij de kans om reëel mogelijkheden in het nu onbenut te laten. Het weer op gang brengen en verduurzamen van economische groei, met of zonder de zo begeerde vondst van vermoede olie reserves is de uitdaging voor de huidige bestuurders. Verdienen met de extractieve industrieën zoals dat al decennia gebeurt daar kun je een economie mee draaiende houden en investeringen doen in sociale sectoren. Investeringen in goed onderwijs, de infrastructuur, de creatie van arbeidsplaatsen buiten de overheid en het veiligstellen van goede preventieve en curatieve gezondheidszorg vormen de basis voor een omgeving waarin productie mogelijk is. Een focus op mineralen zonder daarbij met die opbrengsten andere sectoren tot ontwikkeling te brengen, ondergraaft de duurzaamheid van economische groei.
Welke zijn nu dan de andere belangrijke randvoorwaarden voor groei en diversificatie?
Een belangrijk knelpunt bij het realiseren van economische groei is de zwakte in onze institutionele omgeving. Er is nog geen land op de wereld gegroeid met zwakke en slecht functionerende instituten. Zij die actief deelnemen aan het economisch verkeer hebben recht op duidelijkheid over de kaders op juridisch, politiek, sociaal en andere gebieden waarbinnen zij bijdragen (zie ook de tabel). Samenhang in beleid is daarbij een conditio sine qua non. Beleid op het gebied van de arbeidsmarkt, educatie, innovatie, investeringen, ruimtelijke ordening en infrastructuur dient, veel meer dan nu tot uitdrukking komt, aan elkaar gelinkt te zijn. De beschikbaarheid van betrouwbare sectordata is eveneens een vereiste om bij de ontwikkeling en uitvoering van beleid de juiste prioriteiten te kunnen stellen.
Institutionele omgeving |
Recht van het economisch subject op |
|---|---|
Juridisch |
Een vlotte rechtsgang Beschermde eigendomsrechten Duidelijkheid over de claims van tribale volken op grond |
Ecconomisch |
Betrouwbaarheid van de staat als contractpartij Non- discriminatoire regelgeving ten aanzien van investeringen e.a. Voorspelbaarheid van beleid op het gebied van reguleringen, belastingen en economische zonering Arbeidsmarkt beleid; sturing op arbeidsinzet en -productiviteit Toegang tot kapitaal |
Monetair |
Voorspelbaarheid van monetair beleid Prijs stabiliteit |
Politiek |
Toegang tot voorzieningen onafhankelijk van politieke loyaliteit Integere bestuurders Samenhangend beleid dat uitstijgt boven korte termijn crisis denken |
Sociaal |
Transparantie over de sociale kaders waarbinnen kwetsbaren worden gefaciliteerd Sociale rechtvaardigheid; evenredige verdeling van lasten |
Cultuur, arbeidsethos |
Faciliteiten ter stimulering van een ondernemers spirit Waarborgen tegen corruptie en sancties bij wanprestaties zonder aanziens des persoons |
Een extreem korte termijn prioriteit als het gaat om de diversificatie is daarom dan ook het ontwikkelen van die lange termijn visie op onze economie. Mobilisatie van expertise, transitie van de overheid en toerusting van het bedrijfsleven volgen automatisch als een realistisch en inspirerend toekomstbeeld vertaald kan worden in een alomvattend actieplan. Onnodig te vermelden dat een dergelijk actieplan ontdaan is van populistische politieke straattaal, uitstijgt boven korte termijn crisis denken en uitgaat van nationale partnerschappen tussen alle sociale partners en sectoren. Versterking van de institutionele omgeving vereist een op korte termijn gelijktijdig ingrijpen in een aantal domeinen van overheidsoptreden. Bij ondernemen hoort risico’s durven nemen; diversifiëren is haalbaar als de omgeving waarbinnen die diversificatie slag gemaakt moet worden wel een aantal zekerheden biedt. Als de kaders waarbinnen risico’s genomen worden bekend zijn, durft het privaat ondernemerschap veel meer dan nu het geval is, de risico’s wel aan. Zolang echter de overheid schijnbaar het onbeperkt vermogen heeft als opvang te dienen voor weinig gemotiveerd en vaak slecht presterende ambtenaren, die het imago van hun werkgever continu schaden, is de effectieve bijdrage aan het groeivermogen zeer beperkt.
De ontwikkeling van een breed gedragen en realistische lange termijn ontwikkelingsvisie voor de economie van Suriname is wel een noodzakelijke eerste stap om vertrouwen van economische subjecten in de staat als partner te herwinnen. In het belang van de economische groei en gewenste diversificatie betekent dat ook het beter faciliteren van de private sector. Dat kan door toegang te bieden tot goed opgeleid en gemotiveerd human capital en het creëren en bevorderen van ondernemersklimaat waarin innovatie en investeringen in nieuwe sectoren mogelijk is. Deze transitie van de economie en het doorbreken van de afhankelijkheid van niet-hernieuwbare hulpbronnen vereist sterk leiderschap binnen zowel het publieke als ook het private domein. Leiderschap dat verbindingen maakt, partnerschappen aangaat en vooral samen op weg wil om de beoogde groei en diversiteit te realiseren. De concrete uitvoering van een diversificatie strategie voor Suriname heeft pas kans van slagen als voldaan is aan de randvoorwaarden op het gebied van leiderschap, een betrouwbare overheid en eenduidigheid over de beoogde eindtermen. Hoe een dergelijke diversificatie strategie eruit zou kunnen zien, staat echter ook niet los van de ontwikkelingen in economieën om ons heen. Enkele basis ingredienten bij diversificatie zijn een data-driven inventarisatie van groeisectoren in de dienstverlening, het up to date hebben van de infrastructuur waarmee verdiend kan worden met de strategische ligging van Suriname en het herstellen van de productie infrastructuur in de agrosectoren met een ontkoppeling van de link met de politiek.
Met verkiezingen op zijn laatst 35 maanden van nu is het afwachten welke partijen en groepen het leiderschap demonstreren om ideeën over diversificatie verder te concretiseren en om te zetten in acties. De welvaart en het welzijn van toekomstige generaties staat op het spel; is dat belangrijk genoeg om het dé driver voor diversificatie te laten zijn?